Birraa 26, 2016
Dhiheenya kana, Juneeydii Saaddoo sab-qunnamtii adda-addaarratti bahee, haala keessa dabree fii gaaffiileedhihaataniif irratti ibsaa fii deebisaa laachaa jira. Xiqqoduraa fii kaluttiis, seenaa isaa tii fii akkaataa diinaa waliinykn diinaaf hojjachuu isa muderratti yaada isaa barreeyfamaan ibsee jira. San malees, Birraa 16, 2016,mata-duree
Behind the Ethiopia protests: A view frominside the government jattuun, dooyaa internet tan African Arguments irratti, haala mootummaa Wayyaaneekeessa ture saaxileessuu fii balaaleeffachuun, yaroonaangoo isaanii raawwachuu itti dhawwaaqee jira.Ee! Mootummaa hojjataniifii galata nama waakkattu jibbuu fii abaaruun waanuma jiraa ti. Aangoo akkaJuneeydii qabaachuullee baatan, warri bulchiinsamootummaa wayyaanee keessatti sadarkaa adda-addaattimeeshaa tahaafii turanii, eega keeysaa bahanii biyyaa baqatan booda balaaleeyfatan heddu.Gabroomsaan tokko tin’isa miseensota hawaasaa tiin alattiummata biyya tokkoo irreen if jalatti bulchuu fii irrattiabboomuu hin dandayu. Tooftaan kuni, Wayyaanee, tanummata biyya Xoophiyaa ja’amtu keeysaa hawaasa dhibbantaa sadii (3%) hin caallerraa (Oromo,Amaara, Afarii fii lammiillee biroo kanneen naannoo Tigraay jattee haqaarratte keeysa jiran odoohin dabalanne) bu’uramteef haalaan ifaa dha.
Kana waan taheef, gaafa Dargiin haala amma isiinkeeysa jirtu keeysa seene, ji’a Bitooteessaa tan bara 1990, Oromoota lolarratti boojitee fii kanneenwaraana Dargiirraa harka itti kennan, warra Sha’ibiyaa-rraa fudhattee fii ifiif qabdurraa, OPDO dhaabde.Taayyee Tekle Haymaanoot- Kumaa Dammaysaa, Minaasee Walde-goorgis – Abbaa DuulaaGammadaa moggaafteefii, Abraahim Malkaa, Baqqalaa Dhugaasaa, Geetaachoo Badhaanee, BaacaaDabalee fii warra biroo irratti ramaddee, if dura oofaa Oromiyaa seente.Bara 1991, yaroo Wayyaaneen aangoo biyyichaa Dargiirraa fudhattu, Juneeydii, kan waajjira bishaaniikan Magaalaa Finfinne keessatti mindaawaa tureef, qindoominni armaa olii irraa dhokotaa hin turre.Haa tahu malee, girgirii Yaroo Ceehumsaa injifattee akka aangoo tottolfatteen, bara 2000-tti, akkainni ja’utti, “jijjiiramaan fidaan,” OPDO keessaan itti makamee, Onkololeessa 2001, aangooPreesdantumma (Abbaa Bokkuu ykn Bokkummaa) Oromiyaa muudame.Ee! Yaroo Juneeydiin OPDO-tti makamu, dhaabichi Wayyanee kuni qaata miseensota gosa lamahore. Isaaniis, warra ittiin bu’ureeffamanii fii kanneen eegas itti dabalamni. Warri eega Wayyaaneen biyya seente OPDO-tti dabalaman iddoo sadihitti qoodamu. Isaaniis, kanneen haala adda-addaarraahawaasatti dallanuun, qabsoo bilisummaa fii angooma ummata Oromoo dura dhaabbachuu fiilammii miidhuuf diinatti maxxanan; warra dantaaf ykn hujii barbaadaaf dirqamanii itti seenanii fiigarii, akka juneeydiitti jijjiirama finnaan itti miseensoomani.
Juneeydiin aangoo qabatee ji’a kurnaffaa, Adooleeysa bara 2012a, haadha tiyya tan araraasniguddisaa tiyyaa fii gadamojjummaa dadhabsiise, tan ji’a sadii booda boqochuuf jiraattuun walittidhaammachuuf Finfinnee dhaquun dirqame. San dura gaafniniin magaalaa tana abuure, bara kudhandura, jalqaba bara 1992a ti. Yaroon san, yaroo Mootummaa Ceehumsaa ja’amee beekkamu.Gaafana, dhaaba Tokkummaa Oromoo Amerikaa Bitaa, kan yaroo sanitti Oromoonni AmeerikaaKaabaa jalatti gurmaawan bakka bu’uun wallisoota sadii waliin dheeynee, mooraa Gullallee tii fiitan qabsoo bilisummaa ummata Oromiyaa, hamma tokkoof, yaroo itti oowwifne ture.Barri kurnan abuura lameen jidduu jijjiirama guddaa fide. Gaafa kana, Wayyaaneen mootummaadhunfattee, akkuma aadaa Habashaatti aangoratti wal-loltee, kan moohame caphee, kan mooheefyaroo itti sujuudamaa ture. Gaafa warri OPDO, kan yaroo abuura duraa, eegee khofa kaayyataniidhodhokochaa turan mootummaa Oromiyaa bulchitan ja’amanii gooba itti baasanii fii, JuneeydiiSaaddoo Preesdantii muudame ture. Isa malees, gaafa diinni “mooraa qabsoo bilisummaa ummataOromiyaa kolaase” je’ee dhaadachaa ture. San qofaa miti, gaafni san, gaafa, ummanni ganna kudhandura halkanii fii guyyaa galma Gullaallee keessaa waa’ee bilisummaa dhiichisaa turan, mataa gadi-cabsatanii, akka gabrittii tu ja’e ja’anitti, “hamma yaroon naa dhuftuu gabrichi na haa bulchu” itti jachaa turani.San keeysa, anaa, akkuma warra Gullaalee keessatti dhiichisaa bahanitti faantaa fii sagaleedhooyfachaa jiru, karaa waahelaa tiin, Juneeydii Saaddoo waliin wal-arkuuf ballama qabadhe.Guyyaa baallamaa, dhimma biraatiif ganamaan manaa baheen, ballamaaf sa’aan lama akka hafeen,toora sa’aa 4:00 WB (PM) manatti deebi’e. Yaroon mana dhufu, waahela Juneeydii waliin ballamanaaf qabe onneen dhaabbachaa turte.“Maali, maaltu tahe?” je’een gaafadhe, waahela dallansuun nan lolaa jiru.“Hamma yoonaa eeysa turte?” Naan je’e.“Bakka takkaan ture?”“Ani si eegaa hin turree?”“Maalif?”“Juneeydii waliin ballama siif qabee hin turree?”“Duuba maaltu tahe?”“Amma sa’aa meeqa?”“Sa’aa afuri?” Anaa tu ja’aan.Akkumaan “sa’aa afuri” je’eeniin dammaqee, koflaa, “ani lakkooysa baraa fii yaroo Habashaa tanadunyaarraa if duubatti hafte eegaan sammuu keeysaa if baase turee bar!” je’een.Waahelli koo kan haalaan dallane, alasuma Juneeyditti telefoona bilbilee Faranjoomuu kiyya ittihime. Akkasiin, Juneeydiin kan hujiirraa bahe, waajjiratti ol deebi’ee, qoma bal’aan na simatee, wal- barree, yaroo gabaabduuf yaada wal-jijjiirre. Yaroon san, yaroo Wayyaaneen namoota biyya alaa jiran maashoon barbaadaa itti turte tahullee, simannaa naa godherraa haalaa niin gammachuu hore.Akka wal agarreen, wal odeeyfannoo xiqqoo booda, sababniniin bira dhufeef, sab-boonummaaqabaachuu isaa dhagayuurraa kan madde tahuun, sodaa malee, beeysise. Kana kaniin dhagaye, barattoota Oromoo kanneen gaafas Universitii Finfinnee keessatti wal-gurmeeysan irraa hi.Hoogganoonni koree barattootaa kanneeniin qunname, yaroo sanitti, OPDO-n, eebbifamootawaggaa tiif galma bashannanaa fii barruu eebbifamoota waggaa tan maxxanfachaa jiraniifdeeggarsa waakkatullee, jara biraarra, Juneeydiin sab-boonummaa xiqqoo qabaachuu naa ibsan.
Duuba, haala sanirraa ka’uun, anaannata lammiif qabu keessatti cimsuuf, faaruun alaa dhagayeeegaan gurra naqe booda, barcumni aangoo kan maqaa Oromoo tiin irra kaayame, kan wareegamaqabsaawota Oromoo tiin arkame malee kan Wayyaaneen isa badhaafte tahuu dhaba hubachiise.Inni, gama isa tiin, “biyya alaa teeysanii bu’aan sabaaf fiddan waan hinjirreef koottaa waliinqabsooynaa,” naan je’ee, if na bir’achiise. Haa tahu malee, gaaffi isaa tana “wanni biraa hanqatu,qeerensa daggalaa taa’ee adurree gandoota keeysaa boonsu isiniif taane” deebisaa jattuun jalaa miliqe.San booda, gadhiifamummaa kiyya hubatee, iddoon jirru tan waan feenee fii waan garaa itti haasoynutahuu dhaba na hubachiisee, waanuma biraa hahaasoynee, adda deemne.San booda, anaa fii Juneeydiin, takkarra-lama telefoonaan wal’agarree turre. Qunnamtii teenyakeeysaa takka tan haala waahela kiyya kan isaan wal na qunnamsiise laaltu. Waahelli koo kuni, gaaftokko, tooftaa Wayyaaneen Oromoota Dargii waliin turan sodaachisuun mataa gadi cabsachiiftuun baaragee, biyyaa baqachuu barbaaduu isaa natti himnaan, dhimma isaa kanaaf, Juneeyditti bilbile.Juneeydiin, dhiibbaa karaa saniin godhamtu akka beekuu fii hamma ani aangorra jirutti waahelakiyya hamtuun takkalleen akka hin qunnamne natti himee, haala saniin onnee isaa jajjabeeysee,immaammata baqaarraa akkaan hambisu na godhe.Haalli diinni keeysa jiruu fii sadarkaan murannoo, dandayuu fii dhabuu murteeysullee, dhaabadiinni dantaa isaa tiif dhaabbate keeysa seenanii jijjiiruuf ijibbaachuun waanuma jiraa ti. Garuu,tattaafanni akkasii tokkeen odoo hin taane waloon – murtii ifii tiin odoo hin taane tan gurmuun yotahe irra wayya. Bu’aallee irra argamsiisa. Yokaan bu’aa lammiif irraa buusanirra tan diinninamarraa buufatuu tu irra caala. Juneeydiin tana hubachuun, gochaa isaa tiin bu’aa ummataaf buuserra tan diinni isarraa buufate caalaa tahuu ibsee jira. Ibsi isaa, warra haala akkasii tiif diinaawaliin hojjachaa jiran, kanneen boru yaada akkasii alaneeffachuuf (sababsachuuf) jiraataniifhubachiisa.Arra, moraan diinaa qabsoo ummanni Oromiyaa abbaa biyyuummaa isaa mirkaneeffachuuf godhaa jiruun Wayyaaneen jeeqama guddaa keessa seentee jirti. Goobanoota bira taree basaasotaa fiinafxanyoonni isii kanneen qawwee hidhachiiftee lammii keeysa facaafte, rakkoo itti achi deemaa jirtu haala irraa baraaruu hin dandeenye keessa limtee jirti. Sanirratti, murannoon Fayyisaa Leellisaadhukkuba onnee itti fidee jira. Haala kana keeysa, Juneeydiin, dogoggoraa fii balleeysaa godheen,ummata Oromiyaa fii qabsoo bilisummaa isaaniirratti miidhaa fideef dhiifama gaafachuun as bahuun mooraa qabsoo tiif jabina tan diinaa keessatti ammoo shororkaa biraa akka uumu hin mamu.Kana hubachuun, obboleeysa koo Juneeydiin, akka obboleessi irraa bade deebi’eefitti, gammachuun
Baga Nagayaan Dhufteen!
ja’aan.Abdurashiid Abdurahmaan
The post BAGA NAGAYAAN DHUFTE! appeared first on Bilisummaa.
